FİZİKSEL VE KİMYASAL DEĞİŞİMLER
Fiziksel Değişim
Maddenin dış görünüşü ile ilgili olan özelliklere fiziksel özellik denir. Bu özellikler, boyut, fiziksel hâl (katı, sıvı ve gaz), akışkanlık, yoğunluk, sertlik, erime noktası, kaynama noktası, çözünürlük gibi özelliklerdir ve zayıf etkileşimlerin bir sonucudur.
Bir olayda sadece fiziksel özellikler değişiyorsa bu olay bir fiziksel olay ya da fiziksel değişimdir. Fiziksel olaylarda, moleküler düzeyde zayıf etkileşimler ortadan kalkar ya da tekrar oluşur.
Kağıdın yırtılması, buzun erimesi, camın kırılması, şekerin suda çözünmesi vb. fiziksel değişim örnekleridir.
Fiziksel değişimlerde;
-Toplam kütle korunur.
– Maddenin kimlik özelliği kesinlikle değişmez. Yani kimyasal türler aynı kalır.
– Maddenin tanecikleri arasındaki boşluklar, taneciklerin hareketliliği, taneciklerin sahip olduğu enerjiler, taneciklerin birbirlerine göre konumları değişir.
Kimyasal Değişim
Maddenin iç yapısı ile ilgili olan özelliklere kimyasal özellik denir. Kimyasal özellikleri değişen maddelerin fiziksel özellikleri de değişir. Yanma, nötrleşme, elektroliz, fotosentez, solunum, mayalanma, ekşime, paslanma, çürüme, kokuşma gibi olayların tamamı kimyasal değişimdir.
Kimyasal değişimlerde rol oynayan parçacık elektrondur. Kimyasal bir olay, elektron alış verişi ya da elektron ortaklaşması sonucu oluşur. Maddelerin çekirdek yapısı (proton, nötron) değişmez.
Kimyasal değişimlerde;
-Toplam kütle korunur.
– Atom cinsi ve sayısı korunur.
– Toplam proton, nötron ve elektron sayısı korunur.
– Toplam yük korunur.
Kimyasal değişimlere kimyasal tepkime (reaksiyon) adı verilir. Kimyasal tepkimeler kimyasal denklemlerle ifade edilir. Bu denklemlerde bir veya birden fazla madde tepkimeye girerek (reaktif) bir veya birden fazla yeni madde (ürün) oluşumu belirtilir. Girenler ve ürünler arasına (—>) şeklinde bir ok konur.
Kimyasal denklemlerde yer alan maddelerin fiziksel hâlleri sembol ya da formülden sonra parantez içinde yazılır. Bu gösterim; Katı ise (k), sıvı ise (s), gaz ise (g) ve suda çözünmüş ise (suda) veya (aq) şeklinde yapılır. Değişim ister fiziksel, ister kimyasal olsun bu değişimlere her zaman bir enerji değişimi eşlik eder.
-Tepkime ısı alıyorsa (endotermik)
Girenler +ısı —>ürünler
-Tepkime ısı veriyorsa (ekzotermik)
Girenler —-> ürünler + ısı
şeklinde gösterilir.
Kimyasal değişimler, fiziksel değişimlere göre daha fazla enerji değişimi ile gerçekleşir.
[one_half]
Fiziksel olaylara örnekler;
1. Şeker pancarından şeker eldesi
2. Buğdaydan un eldesi
3. Yoğurttan ayran eldesi
4. Sütten tereyağı eldesi
5. Açıkta bırakılan kolonyanın havaya yayılması
6. Katı iyod, naftalin ve kuru buzun (katı CO2) süblimleşmesi
7. Damıtma ve ayrımsal damıtma
8. Suyun donması ve buharlaşması
9. Buzun erimesi
10. Buzdolabında karlanma olması
11. Kış aylarında pencere camlarının buzlanması
12. Mumun erimesi
13. Margarinin erimesi
14. Havanın sıvılaştırılması
15. Çiy, kırağı, kar, dolu ve yağmur oluşumu
16. Elektrik tellerinin yaz aylarında esneyip kış aylarında gerginleşmesi
17. Camın elmasla kesilmesi
18. Bakır çubuğun ısıtılarak eritilmesi
19. Metallerin tel ve levha hâline getirilmesi
20. Metallerden alaşım oluşması
21. Gökyüzünün renginin gün batımında maviden kızıla dönmesi
22. Gökkuşağının oluşumu
23. Deniz suyundan saf su ve tuz eldesi
24. Soğutulan çözeltiden, çözünmüş olan katının kristallenmesi (Örneğin, reçelin şekerlenmesi)
25. Ham petrolün ayrımsal damıtılması (ham petrolden benzin eldesi)
26. Odunun talaş hâline getirilmesi
27. Camın ışığı geçirmesi
28. Metallerin ısı ve elektriği iletmesi
29. Hidroelektrik santrallerinde elektrik üretilmesi
30. Camın kırılması
31. Kağıdın yırtılması
32. Yemek tuzunun, şekerin ve alkolün suda çözünmesi
33. Karbon dioksit gazından kuru buz eldesi
34. Araba radyatörlerine antifiriz karıştırılması
35. Kış aylarında göl ve havuz sularının donması
[/one_half]
[one_half_last]
Kimyasal Olaylara Örnekler;
1. Fotosentez
2. Bitkilerin özümleme ile aldıkları karbon dioksiti solunum yolu ile geri vermesi
3. Sütün ekşimesi
4. Sütten yoğurt eldesi
5. Sütten peynir eldesi
6. Tereyağının bozulması
7. Etin kokuşması
8. Dinamitin patlaması
9. Pilden elektrik üretilmesi
10. Demirin paslanması
11. Gümüşün (Ag) kararması
12. Metallerin asitte çözünmesi
13. Suyun elektrolizi
14. Mumun, kağıdın, kömürün, odunun, doğal gazın… yanması
15. Yağlı boyanın kuruması
16. Yumurtanın bozulması
17. Limonun, ekmeğin, salçanın, peynirin… küflenmesi
18. Çöplüklerde metan gazı (CH4) oluşması
19. Meyvelerin çürümesi
20. Yaprağın sararması
21. Üzüm suyundan sirke eldesi
22. Şarabın sirkeye dönüşmesi
23. Undan ekmek yapılması
24. Çimento harcının sertleşmesi
25. Sodyum (Na) ve potasyum (K) gibi metallerin suda çözünmesi
26. Sıvı iyonik bileşiklerin elektroliz ile elementlerine ayrıştırılması
27. Asit ile baz tepkimeleri (Nötrleşme)
28. Kloroflorokarbon türevi gazların ozon tabakasını delmesi
29. Karbon dioksit gazının kireç suyunu bulandırması
30. Kireç taşından sönmemiş kireç eldesi
31. Termoelektrik santralde elektrik akımının üretilmesi
32. Kömürün küle dönüştürülmesi
33. Mayalanma (Örneğin, hamurun mayalanması)
34. Tuzlu suyun elektriği iletmesi
[/one_half_last]
Tepkime Denklemlerinin Denkleştirilmesi
Tepkime denklemi yazılırken dikkat edilmesi gereken en önemli nokta her iki taraftaki atomların cinslerinin ve sayılarının eşit olmasıdır. Bu eşitliğin sağlanabilmesi için element ve bileşiklerin baş tarafına bazı katsayılar yazılması gerekir. Bu kat sayılar bileşik ya da elementler ile çarpım durumundadır.
Tepkime denklemi denkleştirilirken;
-Atom sayısı en fazla olan bileşiğin katsayısı genellikle 1 alınır.
-Bileşiklerin katsayısı kesirli olmaz.
-Element hâlde bulunan maddeler genellikle en sona bırakılır.
– Element moleküllerinin (H2,O2,N2….vb) katsayıları kesirli olabilir.
– Denklemin en küçük tam sayılarla denkleştirilmesi isteniyorsa denklem katsayıları uygun bir sayı ile sadeleştirilir ya da genişletilir.
Örneğin,
denklemini denkleştirelim.
En çok atom içeren CH4 olduğundan katsayısı 1 alınır
Ürünlerde 1 tane C ve 2 tane H olduğundan CO2’nin katsayısına 1, H2O’nun katsayısına 2 yazalım.
Ürünlerde toplam 4 tane O olduğundan O2’nin kat sayısı 2 olmalıdır.
Kimyasal Tepkime Türleri
Mumun, kağıdın, odunun, kömürün, doğal gazın yanması, çöplüklerde metan (CH4) gazının oluşması, çimento harcının sertleşmesi, suyun elektrolizi, besinlerin hücrelerde yakılması ve sindirilmesi, asit ile bazın tepkimesi, mağaralardaki sarkıt ve dikitlerin oluşması gibi olaylar gözlemlediğimiz kimyasal tepkime örnekleridir. Milyonlarca farklı kimyasal tepkime vardır. Ancak bunların hepsi, çok az sayıdaki tepkime türlerinden veya gruplarından birine girerler.
Bozunma (Analiz) Tepkimeler
Bir maddenin ısı ya da elektrik enerjisi kullanılarak elementlerine veya daha basit bileşiklere dönüşmesini gösteren tepkimelerdir. Bu tepkimelere termal bozunma tepkimeleri de denir.
Sentez (Oluşum) Tepkimeleri
İki ya da daha çok elementin tepkimeye girerek bileşik oluşturduğu tepkime türleridir.
Yanma Tepkimeleri
Bir maddenin oksijen (O2) gazı ile tepkimeye girmesine yanma denir.
Yanma için, yanıcı madde, hava (oksijen) ve tutuşma sıcaklığı gerekir. Bu üç faktörden birinin eksikliği yanmayı durdurur. Yanmanın olduğu ortamda yanan madde ile oksijenin ilişkisi kesilirse yanma engellenmiş olur. Bunun için karbon dioksit (CO2) gibi havadan daha ağır ve oksijenle tepkime vermeyen maddeler kullanılır.
Yanma tepkimeleri genellikle hızlı gerçekleşmesine rağmen demirin oksijenle yanması (paslanma) yavaş yanmaya örnektir.
Yanma tepkimelerinin büyük çoğunluğu ısı veren (ekzotermik) tepkimelerdir. Fakat azot (N2) gazının yanması gibi ısı alanlar (endotermik) da vardır.
Yanma sonucunda yanan maddedeki elementlerin oksijenli bileşikleri (oksitleri) elde edilir. Yapısında C ve H atomları ya da C, H ve O atomları içeren bileşikler (organik bileşikler) yandıklarında CO2 ve H2O oluştururlar.
Her madde yanıcı değildir. Yanıcı olmayan ve ısıya karşı dayanıklı olan maddeler yangın söndürücü olarak kullanılmaktadır. CO2, SO3 gibi bazı oksitler ve soygazlar yanmazlar.
Asit – Baz Tepkimeleri
H+ iyonunun alınıp verildiği tepkimelerdir. H+ iyonu veren maddeler asit, alan maddeler ise bazdır. Bir asit ile bir bazın sulu çözeltileri arasında gerçekleşen tepkimelere nötrleşme tepkimeleri de denir. Asit ile baz tepkimeye girdiğinde nötrleşerek tuz ve su oluşturur.
Asit – baz tepkimelerindeki net iyon denklemi;
şeklindedir.
Bir çözeltinin asit çözeltisi mi, yoksa baz çözeltisi mi olduğunu anlamak için pH kağıtları ya da belirteçler (indikatör) kullanılır. Oda koşullarında nötral çözeltilerin ve saf suyun pH değeri 7’dir. Asit çözeltilerinin pH değeri 7’den küçük, baz çözeltilerinin pH değerleri 7’den büyüktür. Turnusol belirteci asidik ortamda kırmızı, bazik ortamda mavi renk verir. Fenolftalein belirteci ise asidik ortamda renksiz, bazik ortamda pembe renk verir.
Çözünme – Çökelme Tepkimeleri
Bir maddenin diğer bir madde içerisinde molekül ya da iyonlarına ayrışarak homojen dağılmasına çözünme denir. Kovalent yapılı şeker, etil alkol gibi maddeler suda moleküler çözünürken, iyonik yapılı NaCI, KI gibi bileşikler suda iyonlaşarak çözünürler. Bir çökelme tepkimesinde belirli katyon ya da anyonlar birleşerek çökelek (çökelti) denen ve suda çözünmeyen iyonik bir katı oluşur.
Potasyum iyodür ve kurşun (II) nitrat suda çözünerek renksiz çözeltiler oluşturan tuzlardır. Bu iki tuzun sulu çözeltisi karıştırıldığında sarı renkli kurşun (II) iyodür çökelerek çözeltiden ayrılır. Tepkime sonunda suda çözünmeyen bir katı oluşturan bu tür tepkimelere çökelme tepkimesi denir.
Net iyon denklemi,
şeklindedir.
EmoticonEmoticon